Poradnik zdrowej i świadomej kobiety

W 2020 roku odnotowano 3 862 nowych przypadków raka szyjki macicy w Polsce. Zmarło 2 137 kobiet przez co rak szyjki macicy zajął 6 miejsce wśród nowotworów złośliwych kobiet. Dlaczego? Główne powody to niski poziom wiedzy i zbyt rzadkie wykonywanie badań profilaktycznych.

Rak szyjki macicy nie bierze się znikąd.  Główną przyczyną jest zakażenie wirusem brodawczaka ludzkiego HPV, przenoszonego drogą płciową.  Wirus HPV odpowiada w 90 procentach za rozwój tego nowotworu. Inne czynniki tzw. „wspomagające” rozwój raka szyjki macicy to m.in.

• wczesne rozpoczęcie życia seksualnego
• palenie papierosów
• wiek
• duża liczba porodów
• wieloletnie palenie papierosów
• wieloletnie przyjmowanie hormonalnych leków antykoncepcyjnych
• stany zapalne dróg rodnych
• obniżenie odporności
• długotrwały stres
• niedobory witaminowe (głównie witaminy C)
• stwierdzona wcześniej zmiana patologiczna w badaniu cytologicznym.

Choć według statystyk, najczęściej chorują panie w wieku 45-55 lat,  to coraz częściej raka szyjki macicy wykrywa się u kobiet po 30 roku życia. 

Jakie mogą być objawy?

We wczesnych stopniach zaawansowania brak jest zazwyczaj uchwytnych objawów raka szyjki macicy. Dlatego tak ważne są systematyczne badania ginekologiczne połączone z badaniem cytologicznym pobranego materiału z szyjki macicy. W przypadkach bardziej zaawansowanych mogą wystąpić takie objawy jak:

• delikatne podkrwawiania w czasie pomiędzy miesiączkami
• dłuższe i obfitsze miesiączki niż zazwyczaj
• ból występujący w trakcie stosunku
• krwawienia po stosunku
• krwawienia pomenopauzalne (po okresie przekwitania)

Rak, którego można wyleczyć

Rak szyjki macicy jest jednym z nielicznych nowotworów, które można wykryć na etapie przedinwazyjnym. Dzięki wczesnej diagnozie, choroba jest wyleczalna w 100 procentach. Rozwój choroby następuje dość wolno, na przestrzeni od 3 do 6 lat.  W tym okresie może ona nie dawać żadnych objawów, albo mogą być one nieregularne i dyskretne.  Dlatego tak ważne jest obserwowanie własnego ciała i profilaktyka. Tymczasem nadal wiele kobiet odkłada badania nawet na kilkanaście lat lub nie robi ich wcale, by potem dowiedzieć się, że jest już za późno. A umieralność z powodu raka szyjki macicy w Polsce jest o 70 proc. wyższa niż przeciętna dla krajów Unii Europejskiej.

Profilaktyka - jaka i dla kogo?

Podstawowe elementy profilaktyki to szczepienia przeciwko wirusowi HPV oraz regularne badania cytologiczne.

Szczepieni przeciw HPV - profilaktyka pierwotna. Z  uwagi na fakt, że wirusy HPV przyczyniają się do  99% wszystkich zachorowań na raka szyjki macicy to szczepienie przeciwko wirusowi HPV jest aktualnie najskuteczniejszą formą ochrony przed zachorowaniem na ten typ nowotworu.  Szczepienie jest rekomendowane nastolatkom, przed  rozpoczęciem współżycia seksualnego, zarówno dziewczynkom jak i chłopcom.
Cytologia - profilaktyka wtórna. Jest podstawą jest regularne wykonywanie cytologii, które pozwala na wykrycie raka szyjki macicy nawet w początkowym stadium. Co prawda cytologia nie zapobiega zakażeniu wirusem brodawczaka ludzkiego, który wywołuje raka szyjki macicy ale pomaga w identyfikacji wczesnych neoplazji, które w miarę upływu czasu mogą  przyczynić się do rozwoju do raka inwazyjnego.

Cytologia - badanie ratujące życie 

Cytologia to badanie, które ma na celu wykrycie przedinwazyjnych stanów nowotworowych. Podstawowym badaniem jest badanie przezpochwowe z użyciem wziernika wraz z wykonaniem badania cytologicznego. Materiał na badanie cytologiczne (rozmazy cytologiczne) pobierany jest specjalną szczoteczką z tarczy i szyjki macicy i przenoszony na czyste szkiełko podstawowe i utrwalane specjalnym płynem. Badanie jest praktycznie bezbolesne i trwa tylko kilka minut. Najlepszym momentem na wykonanie badania jest 10-20 dzień cyklu. Badanie cytologiczne oceniane jest według systemu Bethesda (TBS – The Bethesda System). System ten wyparł stosowaną wcześniej skalę punktową (skala Papanicolau) i wymaga podania wyniku w formie opisowej.

– Cytologia to badanie w pewnym sensie ratujące życie. Pozwala wychwycić niepokojące zmiany już na bardzo wczesnym etapie.  Dzięki wczesnej diagnozie, choroba jest wyleczalna w ponad 99% przypadków - wyjaśnia położna mgr Barbara Tkaczewska-Zdeb.

Dla kogo jest to badanie?

Badanie cytologiczne powinny wykonywać  wszystkie kobiety w wieku rozrodczym, a także nastolatki, które już rozpoczęły współżycie seksualne.  Każda kobieta od 21. roku życia i maksymalnie w ciągu 3 lat od rozpoczęcia współżycia powinna się zgłaszać na regularne badania cytologiczne wykonywane nie rzadziej niż co 3 lata, a w grupach ryzyka nawet co rok.

Badania diagnostyczne pozwalają na dokładną charakterystykę nowotworu, określenie rodzaju komórek (typ histologiczny), głębokości guza w błonie śluzowej, jego ewentualnego rozszerzenia na sąsiednie organy lub pobliskie węzły chłonne oraz ewentualnych przerzutów na organy odległe. Najczęstszym typem raka szyjki macicy jest rak płaskonabłonkowy (około 80 procent), znacznie rzadziej występuje rak gruczołowy (około 10 procent).

Jak się przygotować do badania?

Najlepszym momentem na wykonanie badania jest 10-20 dzień cyklu. Na pobranie materiału najlepiej zgłosić się nie wcześniej niż 4 dni po ostatnim dniu miesiączki i nie później niż 4 dni przed rozpoczęciem miesiączki. Co najmniej 4 dni przed pobraniem wymazu cytologicznego nie należy stosować żadnych leków dopochwowych.

• Na 3–4 dni przed badaniem należy odstawić wszelkie leki stosowane dopochwowo.
• Na 2 dni przed badaniem nie należy stosować tamponów ani irygacji (płukania pochwy).
• Co najmniej 24–48 godzin przed badaniem należy powstrzymać się od stosunków płciowych.
• Na 24 godziny przed badaniem cytologicznym nie należy poddawać się przezpochwowemu badaniu USG ani pobieraniu posiewów i wymazów z kanału szyjki macicy.
• W przypadku wystąpienia stanu zapalnego narządu rodnego (mogą o tym świadczyć m.in. upławy) należy najpierw wyleczyć stan zapalny i dopiero wtedy zgłosić się na badanie.

Przed wizytą u lekarza dobrze jest przypomnieć sobie datę ostatniej miesiączki, wyliczyć długość trwania cyklu, a także przygotować informacje o stosowanych lekach i antykoncepcji (dobrze, jeśli znamy nazwy), przebytych i przewlekłych chorobach, ciążach oraz porodach.

Jak się leczyć?

Szacuje się, że 50-80% mężczyzn i kobiet zostanie zakażonych HPV przynajmniej raz w życiu.
U kobiet w większość infekcja szyjki macicy goi się spontanicznie. Ale w 10% przypadków wirus zostaje i powoduje zmiany przedrakowe lub nowotworowe.

Metoda leczenia zależy od stopnia zaawansowania nowotworu w chwili rozpoznania. Jeśli nie jest duży, czyli nowotwór nie przekracza szyjki macicy, a jego średnica jest mniejsza niż 4 cm, to najlepsze wyniki uzyskuje się dzięki operacji. We wczesnych stopniach zaawansowania możliwe jest leczenie oszczędzające narząd rodny, polegające na miejscowym usunięciu zmian nowotworowych. Postępowanie takie stosuje się w przypadku zmian przednowotworowych (dysplazja) lub w raku nie naciekającym (in situ). Leczenie to zawsze należy rozważyć w przypadku młodych kobiet, planujących następne posiadanie dzieci.

W zależności od stopnia zaawansowania choroby leczenie obejmuje zabiegi chirurgiczne, radioterapię, brachyterapię i chemioterapię, a także połączenie kilku sposobów leczenia.

Inne metody badania

Oprócz badania cytologicznego do wykrywania raka szyjki macicy coraz częściej stosowane są testy na obecność DNA wirusa HPV. Coraz częściej lekarze stosują również cytologię na podłożu płynnym (LBC), która zwiększa dokładność badania oraz skuteczność wykrywania wczesnych zmian chorobowych. Kolejnym rodzajem badania jest kolposkopia. Polega ona
na oglądaniu tarczy szyjki macicy za pomocą mikroskopu o małym powiększeniu (10-20x). Pomiędzy źródłem światła a badanym obszarem umieszcza się zielony filtr, który pozwala na ocenę drobnych naczyń krwionośnych oraz zwiększyć kontrast pomiędzy różnymi typami komórek.  Z kolei biopsja polega na pobraniu części tkanki z szyjki macicy, z obszaru uznanego w badaniu za podejrzany, do badania histopatologicznego. Biopsja jest zazwyczaj wykonywana w warunkach znieczulenia miejscowego.

O czym warto pamiętać!

Uzyskane wyniki wymagają interpretacji przez ginekologa, który podejmie decyzję o dalszej diagnostyce i leczeniu. Internetowe konsultacje mogą tylko przynieść nerwy i strach. Po co sobie to robić?

Nieprawidłowy wynik cytologii nie świadczy od razu o raku szyjki macicy.  Sygnalizuje jednak o zwiększonym ryzyku, co jest dla pacjentki sygnałem, by pamiętać o regularnych wizytach w gabinecie ginekologicznym.

Po przeprowadzonej diagnostyce, w przypadku wyników wskazujących na proces nowotworowych, wykonuje się inne, dodatkowe badania, które zleci lekarz specjalista.

Podstawą sukcesu jest profilaktyka - przede wszystkim regularne badania cytologiczne oraz szczepienia ochronne przeciwko wirusom HPV. Gdy nowotwór jest wykryty we wczesnym stadium zaawansowania (badania przesiewowe, systematyczne badania ginekologiczne) przeżycie 5-letnie wynosi ponad 90%. Dla wcześnie wykrytych zmian przedinwazyjnych wyleczalność sięga 100%.

Niezwykle istotny jest również zdrowy i higieniczny  tryb życia, odpowiednia dieta, aktywność fizyczna, unikanie długotrwałego narażenia na stres.

Gdzie można się badać?

Od wielu lat prowadzone są programy profilaktyczne po to, by jak najwięcej kobiet z grupy ryzyka mogło zrobić cytologię. Cytologię w programie badań przesiewowych realizowanych przez NFZ możemy zrobić bezpłatnie raz na 3 lata. Program profilaktyki raka szyjki macicy (cytologia) adresowany jest do kobiet w wieku 25-59 lat:

• które nie miały wykonanej cytologii w ciągu ostatnich trzech lat;
• obciążonych czynnikami ryzyka (zakażonych wirusem HIV, przyjmujących leki immunosupresyjne, zakażonych HPV – typem wysokiego ryzyka), które nie miały wykonanej cytologii w ciągu ostatnich 12 miesięcy.

Kobiety, które były leczone z powodu nowotworu złośliwego szyjki macicy, po zakończeniu kontroli onkologicznej (decyzję podejmuje lekarz prowadzący leczenie onkologiczne) ponownie zostają objęte programem.

Badania cytologiczne w ramach projektu wykonywane są bezpłatnie w placówkach, które posiadają umowę z NFZ  w zakresie programu badań przesiewowych w kierunku wczesnego wykrywania raka szyjki macicy.  Jednak powinnyśmy się badać co roku. Wystarczy poprosić naszego ginekologa o skierowanie i  badanie jest również bezpłatne.